Wat is EMDR? Interview met GZ-psycholoog Wiebren Markus

Wat is EMDR nou precies, voor wie is het bedoeld en hoe werkt het? We spraken met Wiebren Markus, GZ-psycholoog en praktijkopleider bij IrisZorg. Daarnaast deed hij uitgebreid onderzoek naar de toepasbaarheid en effectiviteit van EMDR bij verslaving.

“EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Het is een bewezen-effectieve behandelmethode voor post-traumatische-stressstoornissen (PTSS). Daarom wordt het in de richtlijnen voor de behandeling van PTSS als een van de behandelingen van eerste keuze genoemd. Daarnaast zijn er steeds meer aanwijzingen dat EMDR mogelijk kan bijdragen in de behandeling van andersoortige problemen, zoals fobieën, paniekstoornis of verslaving. EMDR werd eind jaren '80 ontwikkeld door Francine Shapiro, een Amerikaanse therapeute die met getraumatiseerde cliënten werkte.”

“EMDR behandelingen verlopen gestructureerd, in een aantal fasen. De kern van de procedure bestaat eruit dat de cliënt allereerst gevraagd wordt om de traumatische gebeurtenis, zoals die nu in zijn of haar hoofd zit, in grote lijnen te vertellen. Vervolgens wordt nagegaan welk beeld (of beelden) van deze herinnering in het hier-en-nu nog de meeste spanning oproept.

Wanneer dit beeld is geïdentificeerd, worden o.a. de bijbehorende betekenis, emotie, mate van spanning en de locatie van de ervaren spanning in het lichaam vastgesteld. Hierna neemt de cliënt het beeld in gedachten evenals de zogenaamde ‘geassocieerde disfunctionele overtuiging’ (bijvoorbeeld: 'Ik ben machteloos') en richt de aandacht op de plaats in het lichaam waar de spanning vooral gevoeld wordt. Tegelijkertijd wordt een afleidende taak aangeboden, waardoor het werkgeheugen belast wordt. Meestal gaat het om het met de ogen volgen van links-rechts handbewegingen van de therapeut.

De cliënt laat vervolgens het beeld 'los' en neemt waar wat er aan gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en dergelijke opkomt. Om de halve minuut vraagt de therapeut wat er op dat moment opkomt (bijvoorbeeld 'Ik voel spanning in m'n buik') en vraagt de cliënt zich daarop te richten, waarna weer een halve minuut het werkgeheugen wordt belast. Na verloop van tijd wordt nagegaan hoeveel spanning het beeld nog oproept als er weer naar gekeken wordt. Vervolgens wordt dan ingezoomd op het aspect van het beeld wat nog de meeste spanning oproept waarna de procedure zich herhaalt net zolang tot het beeld geen spanning meer oproept. 

Daarna wordt een positieve overtuiging (bijvoorbeeld 'Ik kan het aan') aan het beeld gekoppeld (terwijl het werkgeheugen kort belast wordt), net zolang tot deze overtuiging voor iemand maximaal geloofwaardig is. Door een of meerdere beelden op deze manier te behandelen nemen de PTSS klachten af. Bij een zogenaamd enkelvoudig trauma (meestal gaat het dan om eenmalige gebeurtenissen) kan de EMDR behandeling kort zijn, soms maar 1 tot 3 sessies. Bij langdurige traumatisering, zeker op jongere leeftijd, is vaak een langer behandeltraject nodig.”

“De meeste mensen ervaren in eerste instantie een toenemende spanning die na enige tijd overgaat in een meer ontspannen toestand. Daarnaast verliest het beeld wat als uitgangspunt genomen is zijn levendigheid en emotionaliteit. Verder verandert de betekenisgeving van het beeld. Bijvoorbeeld: een beeld van een mishandeling kan aanvankelijk heel levendig zijn en veel spanning oproepen wanneer er aan teruggedacht wordt. Iemand kan gevoelsmatig nog steeds in gevaar te zijn en gedraagt zich dan ook zo, ook al weet hij of zij verstandelijk dat dat niet (meer) het geval is. Tijdens EMDR kan een dergelijke betekenis ('Ik ben nu niet meer in gevaar, het is voorbij') als het ware indalen en ook gevoelsmatig gaan kloppen. Door een of meerdere beelden te behandelen verdwijnen de PTSS-klachten, zoals herbelevingen, vermijding, schrikachtigheid, prikkelbaarheid enzovoort.”

“Verondersteld wordt dat traumatische ervaringen als ‘disfunctionele informatie’ (angst oproepende beelden, betekenissen, emoties en lichamelijke sensaties) liggen opgeslagen in de hersenen. Door EMDR wordt deze informatie niet alleen toegankelijker maar daarnaast wordt het verwerkingssysteem, wat iedereen van nature heeft, geactiveerd.

Er vindt steeds meer onderzoek plaats naar het precieze werkingsmechanisme van EMDR. De werkgeheugentheorie is op dit moment het meest onderzocht. Het werkgeheugen, wat we onder andere gebruiken voor het ophalen en opnieuw opslaan van herinneringen uit het lange termijn geheugen, heeft een beperkte capaciteit. Dus wanneer we meerdere taken tegelijkertijd uitvoeren die gebruik maken van het werkgeheugen, dan lukt dat niet goed. Denk bijvoorbeeld aan autorijden op een drukke weg die je niet goed kent en tegelijkertijd met aandacht een gesprek voeren. Ofwel het gesprek lijdt eronder, of het rijgedrag (of beide). Met EMDR wordt dit principe therapeutisch toegepast. Het in gedachten ophalen van herinneringen komt onder druk te staan door de oogbewegingen die het werkgeheugen eveneens belasten. Hierdoor verliest het beeld zijn levendigheid en emotionele lading, en ontstaat er ruimte voor een andere betekenisgeving waarna het in deze gewijzigde vorm weer in het lange termijn geheugen wordt opgeslagen.”

“Hoewel er hevige emoties naar boven kunnen komen bij traumaverwerking wordt dit over het algemeen goed verdragen door cliënten. Voor zover bekend zitten er geen nadelen aan EMDR. Ook kwetsbare cliënten lijken goed en veilig te kunnen profiteren van EMDR en andere bewezen-effectieve traumabehandelingen.”

Heb je vragen over EMDR of traumaverwerking en behoefte aan persoonlijke hulp of advies? Neem (anoniem) contact op met een van de medewerkers van onze hulplijn MIND Korrelatie. Je kunt bellen, chatten, Whatsappen of mailen met een van onze psychologen of maatschappelijk werkers.