Blog Wybo: De schaamte voorbij

Wat kunnen journalisten doen tegen vooroordelen over mensen met psychische problemen? Ik moet de stad in om straatinterviews te maken over die vraag. Maar terwijl ik mijn camera en microfoon pak, betwijfel ik of dat zal lukken. Want zouden willekeurige voorbijgangers daar iets zinnigs over te melden hebben? Ik weet het niet.

De interviews zijn bedoeld voor gastlessen aan aankomend journalisten. Een mooi initiatief! Want bedoeld of onbedoeld zijn veel berichten in de media nog altijd stigmatiserend. Kijk maar eens hoevaak mensen met ernstige psychische problematiek worden weggezet als gek en gevaarlijk. Of al te gemakkelijk worden bestempeld als ‘verward’, ‘schizofreen’ of ‘autistisch’, terwijl helemaal niet is vastgesteld of dat wel zo is.  

Zo worden grote groepen kwetsbare mensen over één kam geschoren en in een hoek gezet. En dat niet alleen: hierdoor worden zij ook op achterstand gezet. Want die berichtgeving werkt natuurlijk door. Het triggert de angst voor alles wat afwijkt, vergroot tegenstellingen, schept afstand en versterkt zo hun isolement. 

Tegenover de HEMA ben ik niet de enige. Om me heen proberen studenten het winkelend publiek over te halen om een andere stroomleverancier te nemen, lid te worden van een goede-doelen-club of zich te abonneren op een krant. Aan wegschietende blikken zie ik meteen wie ik niet eens hoef aan te spreken. Maar gelukkig blijven er genoeg mensen over die wel in zijn voor een praatje. ‘Maar moet dat echt voor de camera?!’ Ja, dat moet echt! 

Zodra zij hun schroom hebben overwonnen, komen ze met onverwacht zinnige tips. Journalisten zouden veel meer moeten doorvragen om te kunnen laten zien wat er allemaal speelt, zeker als mensen in hun wanhoop gekke en gevaarlijke dingen willen doen. Ze zouden ook veel voorzichtiger moeten zijn met het uitdelen van ‘etiketten’ – en dus op hun woorden moeten letten, zegt een ander. En ze zouden vooral aandacht moeten schenken aan achterliggende zaken, zoals de wachtlijsten en de bezuinigingen op de zorg, roept nog weer een ander. 

‘Het probleem is dat journalisten zich vaak niet kunnen inleven in psychische problematiek, omdat ze er zelf niet mee te maken hebben gehad’, benadrukt een jonge vrouw. ‘Daarom zouden journalisten vooral in gesprek moeten gaan met de mensen om wie het gaat. Als zij die ‘bronnen’ meer zouden gebruiken, zouden zij hun lezers en kijkers veel meer kunnen raken met hun verhalen.’

Wat een goede adviezen, ongelofelijk! Maar er is nog iets wat me opvalt. Van de mensen die ik aanspreek, vertelt meer dan de helft dat zij te maken hebben (gehad) met een psychische ziekte; zelf of in hun directe omgeving. Kennelijk voelen zij zich inmiddels sterk genoeg om daar open over te zijn, zelfs voor de camera. Mede dankzij de toegenomen belangstelling – ook in de media (!) – voor psychische en psychiatrische problemen, zijn zij de schaamte voorbij. Dat is winst. Want juist met hun persoonlijke verhalen laten zij zien hoe onzinnig al die stereotype beelden en hardnekkige vooroordelen zijn. 

Als ik aan het einde van de middag thuis mijn spullen weer opberg, realiseer ik me dat het niet alleen journalisten zijn die wat dit wat betreft het verschil kunnen maken. Het heeft nog veel meer impact als die miljoenen Nederlanders die zelf of in hun directe omgeving te maken hebben met psychische problemen hun ervaringen gaan delen. Dus wie durft?!