Week van de Psychiatrie

Van 25 tot 30 maart is het de Week van de Psychiatrie. In deze week maken we vooroordelen rondom psychiatrie bespreekbaar. Met verschillende organisaties uit Almere organiseren we een week lang gratis activiteiten. Kijk in deze folder wat jou aanspreekt en doe mee! Of je nu ervaring hebt met psychische kwetsbaarheid of problemen, of je vooral geïnteresseerd bent om hier meer over te weten te komen, je bent welkom. Samen doorbreken we de stigma's rond psychiatrie.

Kijk hier voor meer informatie

Op woensdag 27 maart kun je bij Kiek Op Herstel van 9.30 tot 11.30 uur een ontmoetingsochtend over mentale veerkracht bijwonen.

Op donderdag 28 maart is er van 9.30 - 11.30 uur een ontmoetingsochtend over 'waar gaat jouw vlammetje van branden'. 

Op beide dagen is er vanaf 11.45 tot 12.45 uur een vrije inloop voor een kopje koffie of thee. 

In deze flyer lees je meer informatie, bijvoorbeeld over hoe je je moet aanmelden.

Maandag 25 maart, 15.00 - 17.30 uur, zorgpark Vught: Lezing en interactieve mogelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan met  prof. Jim van Os. Thema van de lezing is 'Andere kijk op behandeling van mentale problemen.'

Dinsdag 26 maart, ouderenkliniek Jeroen Bosch Ziekenhuis: Enkele cliëntenraadsleden gaan in gesprek met wethouder en spreken over inclusieve wijken, medezeggenschap van burgers met een mentale kwetsbaarheid op het gemeentelijk beleid, werkmogelijkheden, etc.

Woensdag 27 maart, magnolia Vught / de stijl herstelacademie Den Bosch en online: Muziek- en woordenbingo met thema netwerkzorg, voor alle cliënten die willen. Met muzikale Afsluiting door zangeres Angela

Donderdag 28 maart, gemeentehuis Boxtel: Gesprek met wethouder M. van Alphen. Enkele cliëntenraadsleden gaan in gesprek met wethouder en spreken over lokale inclusieve samenleving, IZA en GALA akkoord, inkoopbeleid gemeente, stigma , blije wijken.

https://www.reiniervanarkel.nl/

We hebben dit jaar bij Mondriaan een divers programma samengesteld voor de Week van de Psychiatrie. Dit bestaat onder meer uit een boekpresentatie, een foto-expositie, een open dag bij ons dagactiviteitencentrum en de vertoning van de documentaire ‘Samen uit de schaduw’. Deze laatste activiteit organiseren we in Heerlen en in Maastricht, in samenwerking met Heerlen STAND-BY! en Cinetree.Kijk voor ons volledige programma op https://www.mondriaan.eu/week-van-de-psychiatrie.

Openheid en vertrouwen: twee belangrijke begrippen als het gaat om het herstelproces van psychische klachten of een verslaving. Wat is er nodig voor openheid en vertrouwen? Hoe draagt openheid en vertrouwen bij aan het herstelproces? Van 25 t/m 29 maart 2024 gaan cliënten graag het gesprek aan met alle belangstellenden over dit thema.

Gedurende de week zijn er diverse workshops, films, gesprekken, schrijfbijeenkomsten en andere creatieve activiteiten. De Week van Herstel (voorheen: Week van de Psychiatrie) wordt in Rotterdam en omstreken georganiseerd door Basisberaad Rotterdam, de Herstelacademies in de Wijk en Stichting Corridor.

Meer info over het programma staat in de bijlage en op onze website onder: https://basisberaad.nl/

Het thema van GGz Inspiratieweek van 25-28 maart 2024 van Stichting Kracht uit Kwetsbaarheid is 'openheid en vertrouwen'. We openen de week op maandag 25 maart met 'Stappen naar openheid en vertrouwen?' in Geleen. Deze en alle andere activiteiten staan op https://ggzinspiratie.nl/programma2024/

Bekijk het programma van Focus Zwolle

In de Week van de Psychiatrie, lanceert Bagagedrager 10 nieuwe filmpjes van de StigmaTools. Deze filmpjes zijn gemaakt om een impressie te geven hoe de StigmaTools kunnen worden ingezet. Deze week komt er 2 keer per dag 1 nieuw filmpje uit. Bekijk de aankondiging, met alle data en de filmpjes hier.

De Week van de Psychiatrie vindt zijn oorsprong in het antiautoritaire denken van de jaren zestig. Aan de golf van kritiek op bestaande maatschappelijke structuren ontkwam ook de psychiatrie niet. Tegenover de bestaande zorg ontwikkelde zich een kritische beweging, waarvan Jan Foudraine en Carel Muller belangrijke exponenten waren. Foudraine publiceerde in 1971 de bestseller ‘Wie is van hout’, waarin zowel de wijze waarop in Nederland met psychiatrische patiënten werd omgegaan als de opleiding tot psychiater, wordt bekritiseerd. Volgens Foudraine zouden psychiatrische cliënten veel meer gelijkwaardig moeten worden benaderd door psychiaters en verpleegkundigen. Carel Muller was in diezelfde tijd directeur van Dennendal op het terrein van de Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder. Ook hem stond een veel humanere benadering van de zorg voor ogen in een gemeenschap, waar pupillen en verpleegkundigen ongedwongen met elkaar samenleefden.

Gekkenbeweging

Ook cliënten in de psychiatrie en hun familieleden lieten van zich horen, zij begonnen hun kritiek op de hulpverlening te uiten en organiseerden zich in de Gekkenbeweging (de voorloper van de Cliëntenbond) en hun huisorgaan, de Gekkenkrant. Het woord cliënt kwam naar voren als alternatief voor het woord patiënt, dat teveel de afhankelijkheidspositie van hulpvragers binnen de geestelijke gezondheidszorg typeerde. Ook meer persoonlijke ervaringsverhalen kwamen naar boven, met als bekendste voorbeelden ‘Laten ze het maar voelen’ van Corrie van Eijk-Oosterholt en ‘In het land der blinden’ van Evelien Paull. Het boek van Corrie van Eijk was maandenlang een bestseller en vormde de eerste openbare aanklacht tegen het onnodig lijden dat mensen – in dit geval Corrie’s zuster – in psychiatrische klinieken werd aangedaan.

In dit klimaat werd vanaf 1975 eerst de dag en later de Week van de Psychiatrie georganiseerd; een week met theater, discussiemiddagen, acties en het Breingeinfestival rond actuele thema’s in de cliëntenbeweging. Het is dus allemaal begonen met de dag van de psychiatrie in Wolfheze, opgezet door een aantal kritische hulpverleners. Als je nu op dat grote terrein van Wolfheze komt dan herinnert een beeldje nog aan deze mijlpaal. Het beeldje is een vrouwenfiguur met gaten erin. Een verscheurde persoonlijkheid.

De cliëntenbeweging in de geestelijke gezondheidszorg ontstaat in een periode waarin grote maatschappelijke betrokkenheid en kritiek op de gevestigde orde de overhand heeft. Een vrij algemene opvatting in de jaren ’70 is dat menselijke solidariteit en maatschappelijke democratisering de toekomst hebben: mensen moeten meer voor elkaar opkomen en mensen zouden meer greep moeten hebben op hun werksituatie, hun woonomgeving, hun opleidingssituatie, kortom op allerlei aspecten van het menselijke bestaan. Veel mensen voelen zich verbonden met de onafhankelijkheidsstrijd van de verschillende bevrijdingsbewegingen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Anderen zetten zich in voor zaken als een beter milieu of betere arbeidsomstandigheden. Ook in de psychiatrie beginnen mensen zich te roeren. Kritische verpleegkundigen, behandelaars, alternatieve hulpverleners, maar ook patiënten en familieleden komen in actie om de rechteloosheid van de psychiatrische cliënt, de onmenselijke behandelingstoestanden en andere misstanden in de psychiatrie publiekelijk bekend te maken en ter discussie te stellen. Zij allen pleiten voor een betere rechtspositie van cliënten en ontwikkelen bovendien eigen ideeën over de manier waarop de geestelijke gezondheidszorg hulp zou moeten verlenen en georganiseerd zou moeten zijn.

Verschillende initiatieven

Het ontstaan van de patiëntenbeweging in de geestelijke gezondheidszorg is niet terug te voeren op één groepering of op één actie, integendeel. De wortels liggen in allerlei (soms kleinschalige) initiatieven uit het begin van de jaren ’70. Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen weergegeven. In 1970 neemt de stichting Pandora, in 1964 opgericht om de maatschappelijke beeldvorming rond psychische problematiek te verbeteren, het initiatief om door middel van een advertentie ex-patiënten te werven. Deze zouden dan, als vrijwilligers, voorlichting kunnen geven op basis van hun eigen ervaringen in de psychiatrie. Met dit initiatief begint een periode waarin de beeldvorming over psychiatrische problematiek niet langer alleen het werk van behandelaars, verpleegkundigen en voorlichters is, maar nu door psychiatrische patiënten zelf ter hand wordt genomen. Leerling B-verpleegkundigen organiseren zich om met name binnen het eigen psychiatrisch ziekenhuis acties te voeren, activiteiten op te zetten, pamfletten te verspreiden (Wolfheze, St. Anna, Willem Arntsz Hoeve, Rosenburg). Hun belangrijkste grieven zijn het gebrek aan democratische besluitvorming binnen het ziekenhuis en de slechte positie als leerling-verpleegkundige. Maar al spoedig betrekken zij ook het behandelmilieu en de kwaliteit van de behandeling in hun kritiek.

Medisch model

Ook studenten, werkers en psychiaters geven ieder hun eigen kritiek op de psychiatrie, op de opleidingen, op de autoritaire verhoudingen binnen de instellingen, op de behandeling van patiënten, op de tekortkomingen gen van het “medisch model” waarin de arts de deskundige is en de patiënt wordt gereduceerd tot (psychiatrisch) ziektebeeld. Zij ontwikkelen alternatieve ideeën over een meer sociaal gerichte en democratische hulpverlening en proberen deze ideeën gestalte te geven in experimenten in het MOB-Leiden, Dennendal en de Pompekliniek. Het boek `Wie is van Hout’ van de psychiater Foudraine krijgt in Nederland grote publieke belangstelling.

JAC en Release

Als reactie op en protest tegen de bestaande hulpverleningsinstellingen worden in verschillende steden een zogenaamd JAC (jongerenadviescentrum), soms RELEASE genoemd, opgericht. Deze alternatieve hulpverlening gaat er vanuit dat individuele problemen niet los gezien kunnen worden van de maatschappelijke context waarbinnen deze ontstaan en dat hulpverlening en belangenbehartiging met elkaar verbonden zijn. Dit alles in tegenstelling tot de bestaande instellingen waar alleen gekeken wordt naar ieders individuele problemen en de samenleving als het ware buiten de deur blijft.

Patiëntenraad

Alhoewel in een aantal algemeen psychiatrische ziekenhuizen “zaalraden” functioneren, wordt in 1970 in het psychiatrisch ziekenhuis Coudewater de eerste officiële patiëntenraad opgericht. Het creëren van mogelijkheden tot inspraak binnen de psychiatrische ziekenhuizen is een eerste belangrijke stap voor de erkenning van de mondigheid van patiënten. In andere psychiatrische ziekenhuizen wordt dit initiatief overgenomen. Er worden patiëntenradendagen georganiseerd om landelijk en onafhankelijk van de instelling elkaar te ondersteunen, informatie uit te wisselen, gezamenlijke standpunten te bepalen en contacten te leggen. Op 11 september 1971 wordt de Cliëntenbond in de geestelijke gezondheidszorg opgericht, in eerste instantie als een organisatie die de tekortkomingen in de ambulante geestelijke gezondheidszorg wil opheffen. Door deelname aan een uitzending over psychiatrie van het T.V.-programma “Een groot uur U” van Koos Postema, krijgt de Cliëntenbond veel brieven van patiënten/bewoners uit psychiatrische ziekenhuizen. Mede onder invloed hiervan gaat men zich richten op belangenbehartiging en op structurele verandering van de geestelijke gezondheidszorg. Leden van de Cliëntenbond worden actief in allerlei afdelingen, in werkgroepen en in allerlei landelijke en regionale actiegroepen.

Gekkenkrant

In 1973 verschijnt de eerste Gekkenkrant, een tijdschrift voor psychiatrische patiënten. Behalve veel brieven van patiënten bevat de krant ook informatie over therapieën, over ontwikkelingen in de inrichtingen en over de rechten van de patiënt. De naam Gekkenkrant levert veel kritiek op, met name van patiënten. De redactie geeft in het vierde nummer (juni 1974) de volgende toelichting: “Deze krant heet Gekkenkrant omdat hij is voor mensen die gek genoemd worden. Wij zijn dus gek en we komen er rond voor uit. We kunnen elkaar alleen helpen als we inzien dat we allemaal op dezelfde manier worden uitgescholden en gediscrimineerd. Dat is juist onze kracht. Samen gediscrimineerd, dus samen er wat aan doen; dat is de enige manier.” In januari 1981 verschijnt de Gekkenkrant voor het laatst, maar in datzelfde jaar verschijnt reeds zijn opvolger `Gek’ooit’, een blad vóór en dóór cliënten en kritische werkers.

Acties en bundeling van activiteiten

De publieke opinie en de politiek zijn dus de belangrijkste terreinen waarop de patiëntenbeweging zich manifesteert. De beweging ontwikkelt eigen actievormen om haar kritiek kracht bij te zetten. Door de verschillende groeperingen worden congressen en eigen hoorzittingen georganiseerd, nota’s geschreven, demonstraties gehouden, zwartboeken gepubliceerd, handtekeningen verzameld, eigen onderzoeken verricht, politieke partijen bewerkt enzovoort. Daarnaast wordt deze periode gekenmerkt door een landelijke bundeling van activiteiten. Bekende voorbeelden van de bundeling van krachten zijn de Landelijke Werkgroep Krankzinningenwet, de Werkgroep `Dag van de Psychiatrie’ en de stichting Landelijke Patiënten- en Bewonersraden.

In 1974 wordt de Landelijke Werkgroep Krankzinnigenwet (LWKZ) gevormd. Deze werkgroep heeft veel kritiek op het reeds in 1971 ingediende Wetsontwerp Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) en wil het wetsontwerp (laten) wijzigen om de rechtspositie van mensen die in een psychiatrische instelling verblijven te verbeteren. Wanneer een officiële hoorzitting over het wetsontwerp BOPZ steeds opnieuw wordt uitgesteld, organiseert de LWKZ in 1976 zelf een alternatieve hoorzitting onder het motto `Te gek om vast te zitten’. Voorafgaand aan de hoorzitting houden patiënten, ex-patiënten en sympathisanten een `stille tocht’ door Den Haag; de eerste openlijke demonstratie van de psychiatrische patiëntenbeweging.

De dag en de week

Het meer gezamenlijk en landelijk gaan opereren van actiegroepen komt het meest duidelijk tot uiting in het instellen van de Werkgroep `Dag van de Psychiatrie’. Wat in 1974 begint met de Dag van de Psychiatrie, groeit al snel uit tot de Week van de Psychiatrie . In de Week van de Psychiatrie wordt steeds een ander thema centraal gesteld, waaromheen landelijk door allerlei groeperingen activiteiten worden georganiseerd. Door dit telkens opnieuw kiezen van een thema weerspiegelt elke Week de organisatoren, de acties die er zijn, de sfeer die er in die periode in de patiëntenbeweging heerst. In de loop van de jaren zijn er heel wat leuzen, thema’s en motto’s gehanteerd, waaronder: `Baas in eigen Brein’ (1979) waarbij een valiumvrije vrijdag wordt uitgeroepen; `Vecht voor je Gekkenrecht’ (1984) waarbij de Gek’expres een aantal instellingen bezoekt; `Ben ik zelf verantwoordelijk in de psychiatrie?’ (1986) waarbij bijna alle patiënten-/bewonersraden in de psychiatrische ziekenhuizen in hun eigen ziekenhuis een Open Dag organiseren.

Bron en meer achtergrondinformatie: 1979 Baas in eigen brein – Canon Cliëntenbeweging GGZ Nederland, Details (canonsociaalwerk.eu)

• Over the borderline - Anika Rooke
• Mijn halve moeder - Leven met een psychiatrische ouder - Angèle Nederlof
• Dagleven - Anja Vlasblom
• Naar omstandigheden nogal slecht - Inger Boxsem
• Wie is er nou eigenlijk gek? - Ewout Kattouw
• Vertel ik het wel of vertel ik het niet? - Anita Hubner
• Koorddansers - Annemiek Dols, Moniek van Dijk 
• Eigen baas in de ggz - Rowan Bos, Frits Bovenberg en Koen Westen
• Podcast Leven en laten leven