Wet verplichte ggz

Gewoonlijk kies je zelf de zorg die je nodig hebt. Toch zijn er situaties waarin je verplichte zorg krijgt opgelegd. Heftig als dit jou of je naaste overkomt. Dit mag ook niet zomaar. Hieronder legt MIND uit wat de Wet verplichte ggz inhoudt en op welke manier MIND opkomt voor de belangen van cliënten en hun naasten, zoals onder andere: ‘zo min mogelijk dwang en zoveel mogelijk behoud van eigen regie’.

Verplichte zorg betekent dat een behandelaar een persoon onder dwang behandelt. Voorbeelden van verplichte zorg zijn: dat iemand medicatie moet gebruiken, moet meedoen aan een behandeling of op een bepaalde manier in vrijheden wordt beperkt. In Nederland is dit geregeld bij wet: De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). 
De Wvggz geldt voor mensen waarbij psychische klachten een ernstig gevaar zijn voor zichzelf of anderen. Verplichte zorg is voor iedereen heel ingrijpend en wordt als laatste redmiddel ingezet. De Wvggz heeft meerdere manieren opgenomen om dwang zoveel mogelijk te voorkomen en te beperken. De video hieronder legt de wet uit.

Naast de Wet verplichte ggz is er ook De Wet zorg en dwang (Wzd). Deze wet regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillig zorg of een onvrijwillige opname krijgen. De Wet verplichte ggz en de Wet zorg en dwang zijn in 2020 voortgekomen uit de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet BOPZ).

Als het in de eigen omgeving echt niet lukt, dan pas verplichte opname. Het uitgangspunt blijft dat iemand alleen na oordeel van een rechter tegen zijn wil opgenomen kan worden. Dit betekent:

• Er is geen alternatief: een minder ingrijpende manier. De minst ingrijpende interventie moet worden gekozen (subsidiariteit). 
• De maatregel staat in gezonde verhouding tot het veroorzaakte gevaar (proportionaliteit).
• De verplichte zorg zal leiden tot het voorkomen van ernstig gevaar voor de cliënt zelf of zijn omgeving (doelmatigheid).

Meer informatie over de rechten van een cliënt vind je op de Website over patientenrecht in de Wvggz.

Onder de Wvggz kan de burgemeester of de rechter dwang opleggen:

• De rechter legt een zorgmachtiging op, waarmee je in je vrijheid kan worden beperkt en je verplicht psychiatrische zorg ondergaat. In de zorgmachtiging (voorheen: een rechterlijke machtiging) staat welke vormen van zorg verplicht zijn en waar je de zorg krijgt.
• De burgemeester legt (bij spoed) een crisismaatregel op (voorheen: inbewaringstelling (IBS)): je kan per direct gedwongen worden om psychiatrische zorg te ondergaan. 

Meer informatie: de patiëntenfolders Crisismaatregel en Zorgmachtiging vind je op de website van Ministerie van VWS.

Verkennend onderzoek
De Wvggz bepaalt dat iedereen de mogelijkheid krijgt om bij de gemeente een melding te doen als hij van mening is dat iemand (verplichte) psychische zorg nodig heeft. De gemeente moet die melding onderzoeken (verkennend onderzoek).

Een professional met ggz-expertise zal met de betrokkene een gesprek voeren en beoordelen of zorg nodig is of niet. Wanneer zorg nodig is, zal uit het gesprek met de cliënt moeten blijken, of hij bereid is tot vrijwillige zorg of dat er een noodzaak tot verplichte zorg is.

Lees ook de Handreiking verkennend onderzoek.

Voorbereiding voor zorgmachtiging
Als vrijwillige zorg geen oplossing is en de gemeente denkt dat er een noodzaak tot verplichte zorg is, wordt de voorbereiding voor een zorgmachtiging opgestart. Dit leidt niet automatisch tot een daadwerkelijke zorgmachtiging. De rechter moet nog een uitspraak doen.

Ook hier geldt: verplichte zorg mag alléén worden gegeven als er géén andere mogelijkheden meer zijn. Wat kan en wil de betrokkene zelf? Wat kan zijn omgeving betekenen?

Familieleden en andere directbetrokkenen hebben onder de Wvggz meer inspraak bij de beslissing of verplichte zorg nodig is. Vertegenwoordigers van de betrokkenen of essentiële naasten in de zin van de wet kunnen gebruik maken van hun recht om een aanvraag voor de voorbereiding van een zorgmachtiging door te laten zetten naar het Openbaar Ministerie. Bovendien kunnen zij in beroep gaan tegen het niet tijdig indienen van een aanvraag bij de officier van justitie.

Familievertrouwenspersonen kunnen advies en bijstand geven aan familieleden en andere directbetrokkenen van vrijwillig en verplicht opgenomen cliënten. Bekijk ook de themapagina Familie en naasten.

Wanneer er een zorgmachtiging voor je in voorbereiding is, heb je meestal de mogelijkheid om een eigen plan van aanpak te schrijven. Hierin maak je afspraken om deze verplichte zorg alsnog te voorkomen. De wet stelt dat je daarvoor moet samenwerken met familie, vrienden of andere naasten, maar het is verstandig om ook anderen te betrekken die je kunnen helpen, zoals de psychiater en maatschappelijk hulpverleners. Ook is het verstandig om zo veel mogelijk problemen die je ondervindt, op alle levensgebieden, bij het plan te betrekken. Uiteindelijk beoordeelt de geneesheer-directeur of het plan volstaat om verplichte zorg te voorkomen.

Meer informatie over patiëntenrecht met betrekking tot Eigen plan van aanpak lees je op: Handreiking Plan van Aanpak. Op onze pagina Downloads Wvggz is een Eigen plan van aanpak te vinden.

• Informatieproducten voor cliënten en hun naasten
  MIND was als lid van het Ketencoördinatieteam Wvggz (KCT) o.a. trekker van de informatieproducten, zoals Eigen plan van  aanpak, cliëntenfolders, etc.
•  Overige informatieproducten van voormalig KCT
  Op deze website is een overzicht van diverse webpagina’s waarop relevante informatie te vinden is van de andere ketenpartners.

• Website over de Wvggz van ministerie van VWS
• MIND heeft actief meegedacht over de handreiking van NVvP over wat in de meeste gevallen wenselijk is aan verplichte zorg thuis.
• Presentatie Handreiking ambulante verplichte zorg - Elnathan Prinsen NVvP
• Verwijder nu de Rechterlijke Machtiging met een eigen plan van aanpak! - Jessica Verhagen Dimence
• Wat kan de gemeente met 'het Eigen plan van aanpak'? - Mieke Biemond Zorgbelang Inclusief
• Wvggz Position paper MIND (voorheen LPggz, versie 2017)
• Cliënten- en naastenpeiling MIND voor verbetering Wvggz (2021)
• Wvggz wetsevaluatie Position paper MIND (2022)

Deze pagina wordt continu aangevuld op basis van nieuwe ontwikkelingen. In geval van vragen kun je terecht bij MIND Beleidsadviseur Danielle Budel: danielle.budel@wijzijnmind.nl.